حمل و نقل کالاهای خطرناک (Dangerous Goods) براساس مقررات بین‌المللی از جمله ADR (برای حمل زمینی در اروپا) و RID (برای حمل ریلی) به ۹ کلاس اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. هر کلاس بر اساس نوع خطر، ماهیت شیمیایی و تأثیر بر محیط و انسان تعریف شده است. آشنایی با این طبقه‌بندی برای شرکت‌های حمل‌ونقل، صادرکنندگان، واردکنندگان و حتی سازمان‌های ایمنی اهمیت ویژه‌ای دارد.

کلاس ۱ – مواد منفجره (Explosives)
مواد منفجره، جامد یا مایعی هستند که با واکنش شیمیایی سریع، حجم زیادی گاز و حرارت تولید می‌کنند و می‌توانند شوک، شعله یا فشار ایجاد نمایند. این گروه شامل زیرمجموعه‌های زیر است:

۱-۱: باروت و مواد با قدرت انفجار بالا – با تماس مستقیم با شعله، به‌صورت آنی منفجر می‌شوند.
۱-۲: ترکیبات نیتراتی مثل نیترات سلولز و نیترات پتاسیم – سریع می‌سوزند و شعله زیادی ایجاد می‌کنند اما قدرت انفجار کمتری نسبت به ۱-۱ دارند.
۱-۳: ترکیبات نیتروژنی – نیاز به مدت تماس بیشتری با شعله دارند و در انفجار، قطعات پرتاب‌شونده ایجاد می‌کنند.
۱-۴: ترکیبات کلروره – دود غلیظ ایجاد می‌کنند و معمولاً خطر انفجار بالایی ندارند.
۱-۵: مواد سوزاننده – هنگام سوختن، گاز سمی تولید می‌کنند و احتمال انفجارشان بسیار کم است.
۱-۶: مهمات – احتمال انفجار انبوه کمتر است ولی در آتش‌سوزی، انفجارات پراکنده رخ می‌دهد.
۱-۷: مواد آتش‌زا – ممکن است مسموم‌کننده یا خورنده باشند و برای انفجار نیاز به حرارت طولانی دارند.
۱-۸: مواد منفجره رادیولوژیکی – علاوه بر خطر انفجار، آلودگی پرتوزا ایجاد می‌کنند.
۱-۹: پودر فلزات مانند آلومینیوم و منیزیم – اگرچه غیرقابل انفجارند اما در حرارت بالا به شدت می‌سوزند.
قوانین حمل کلاس ۱:

حمل مواد بسیار حساس که احتمال انفجار خودبه‌خودی دارند، ممنوع است.
هر ماده باید پیش از حمل، طبقه‌بندی و تأیید کشور مبدأ را بگیرد.
برای مواد جدید، ترکیبات متفاوت یا بسته‌بندی جدید، باید مجوز اختصاصی صادر شود.
کلاس ۲ – گازها (Gases)
شامل گازهای قابل اشتعال، غیرقابل اشتعال و غیرسمی، سمی یا خورنده است. برخی گازهای بی‌اثر نیز در حجم زیاد، خطر خفگی دارند.

دسته‌بندی گازها از نظر حمل‌ونقل:
گازهای فشرده: در دمای ۵۰- درجه سانتی‌گراد به طور کامل در حالت گاز قرار دارند.
گازهای مایع: در دماهای بالاتر از ۵۰- درجه به صورت نیمه‌مایع هستند.
گازهای مایع یخچالی: در اثر فشار پایین به حالت مایع در می‌آیند.
گازهای محلول: در یک مایع خاص حل شده‌اند تا امکان حمل داشته باشند.
کلاس ۳ – مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquids)
مایعات یا مخلوط‌هایی مانند رنگ، روغن جلا و لاک که در نقطه اشتعال مشخص، بخارات قابل احتراق متصاعد می‌کنند.

کلاس ۴ – جامدات خطرناک (Dangerous Solids)
۴-۱: جامدات قابل اشتعال
مواد جامدی که به‌آسانی آتش می‌گیرند یا در اثر اصطکاک شعله‌ور می‌شوند.

۴-۲: جامدات خودبخود مشتعل‌شونده
موادی که حتی بدون منبع حرارتی، در تماس با هوا مشتعل می‌شوند.

۴-۳: مواد خطرناک در تماس با آب
این مواد با آب واکنش داده و گازهای سمی یا قابل اشتعال تولید می‌کنند.

کلاس ۵ – مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی
۵-۱: مواد اکسید کننده
خودشان نمی‌سوزند اما با آزاد کردن اکسیژن باعث شعله‌ور شدن سایر مواد می‌شوند.

۵-۲: پراکسیدهای آلی
ناپایدارند و در مجاورت گرما یا ضربه می‌توانند منفجر شوند.

کلاس ۶ – مواد سمی و عفونی
۶-۱: مواد سمی
در تماس، استنشاق یا بلعیدن می‌توانند باعث مرگ یا آسیب شدید شوند.

۶-۲: مواد عفونی
حاوی عوامل بیماری‌زا مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها هستند.

کلاس ۷ – مواد رادیواکتیو
مواد پرتوزا که اشعه آلفا، بتا یا گاما منتشر می‌کنند و نیاز به بسته‌بندی و برچسب‌گذاری تخصصی دارند.

کلاس ۸ – مواد خورنده (Corrosives)
مواد شیمیایی که می‌توانند به بافت‌های زنده، فلزات و سایر کالاها آسیب برسانند.

کلاس ۹ – سایر کالاهای خطرناک
عناصر یا ترکیباتی که در هیچ‌یک از کلاس‌های قبلی قرار نمی‌گیرند اما پتانسیل خطرزایی دارند.

نتیجه‌گیری
حمل و نقل کالاهای خطرناک یک فرآیند فوق‌العاده تخصصی است که نیاز به بسته‌بندی استاندارد، برچسب‌گذاری صحیح، اسناد کامل و رعایت مقررات بین‌المللی دارد. آشنایی با طبقه‌بندی ۹ گانه کالاهای خطرناک کمک می‌کند تا ایمنی کارکنان، وسایل حمل و محیط زیست تضمین شود.